สถาปนาพระราชวงศานุวงศ์และแต่งตั้งข้าราชการวังหลวง

สถาปนาพระราชวงศานุวงศ์และแต่งตั้งข้าราชการวังหลวง

            หลังการพระราชพิธีอุปราชาภิเษก พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทรงสถาปนาพระราชวงศานุวงศ์ ให้มีอิสริยศักดิ์ในราชตระกูลเป็นเจ้าฟ้า ๑๙ พระองค์ คือสำเด็จพระเจ้าพี่นาง ๒ สมเด็จพระอนุชาธิราช ๑ สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ ๔ สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ ๑๑ แลพระเจ้าน้องยาเธอ พระองค์เจ้าลามีความชอบ โดยได้เชิญพระบรมอัฐิพระชนกนารถและพระมหาสังข์อุตราวัฏ นอกจากนี้โปรดให้เป็นพระองค์เจ้าและหม่อมเจ้า หม่อมราชินิกุล โดยสมควรแก่บรรดาศักดิ์ตามโบราณราชประเพณีปราบดาภิเษกประดิษฐานพระราชวงศ์ใหม่ นาม “ ราชวงศ์จักรี”

            โปรดให้สมเด็จพระอนุชาธิราช เสด็จเถลิงพระราชมณเทียรที่พระมหาอุปราชกรมพระราชวังบวรสถานมงคล เสด็จประทับ ณ พระราชวังบวร ซึ่งทรงสร้างใหม่อยู่ข้างเหนือพระราชวังหลัง ใกล้คฤหสถานที่ประทับเดิมของพระองค์

            โปรดให้สถาปนาสมเด็จพระพี่นางเธอ พระองค์ใหญ่เป็นกรมพระเทพ สุดาวดีตั้งเจ้ากรมเป็นพระยา สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์น้อยเป็นกรมพระ ศรีสุดารักษ์ สมเด็จพระเจ้าน้องยาเธอ เจ้าฟ้าลาเป็นกรมหลวงจักรเจษฎา

            โปรดให้สมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าทองอิน ซึ่งเป็นพระยาสุริยอภัย เป็นสำเด็จพระเจ้าหลานเธอ พระเจ้ากรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ พระราชทานเครื่องสูง ๓ ชั้น คันประดับมุกและเรือดั้งแห่คู่ ๑ เป็นเครื่องพระดับพระเกียรติยศโดยความชอบมีมากยิ่งกว่าพระราชภาคิไนยพระองค์อื่น กรมหลวงอนุรักษ์เทเวศร์ ตั้งวังอยู่ในสวนลิ้นจี่ในเมืองเดิม ฟากตะวันตกริมคลองบางกอกน้อย และดำรัสให้ข้าหลวงไปเชิญสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงธิเบศร์บดินทร์ ให้เสด็จไปอยู่พระราชวังเดิมที่เจ้ากรุงธนบุรีตั้งอยู่นั้น ครั้นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าทองจีนเป็นหลวงนายฤทธิ์ ซึ่งเป็นอุปทูตออกไปกรุงปักกิ่งกลับเข้ามาถึง จึงโปรดให้แต่งเรือไปรับขึ้นมาแต่สมุทรปราการ โปรดตั้งเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงนรินทร์รณเรศ ไปตั้งวังอยู่สวนมังคุดเหนือวัดบางว้าใหญ่ และกรมหลวงทั้ง ๓ พระองค์ นี่เป็นพระโอรสสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์ใหญ่แต่พระภาคิไนย ซึ่งเป็นพระธิดาในกรมเทพสุดาวดีนั้นโปรดให้มีอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้าภายในรวมอยู่ในกรมนั้น

            เจ้าฟ้าต้น พระราชภาคิไนย ซึ่งเป็นพระโอรสสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอพระองค์น้อยนั้น โปรดตั้งเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงเธอพิทักษ์ พระราชภาคิไนยซึ่งเป็นพระธิดาในสมเด็จพระศรีสุดารักษ์อีกสองพระองค์นั้น โปรดให้มีอิสริยยศเป็นสมเด็จพระเจ้าหลานเธอเจ้าฟ้าภายในรวมอยู่ในกรมนั้น และนายกวดมหาดเล็กหุ้มแพร เป็นพระสามีพระองค์เจ้ากุซึ่งเป็นพระขนิษฐภคินี ต่างพระชนนีนั้นโปรดตั้งเป็นกรมหมื่นนรินทรพิทักษ์ กรมหมื่นนรินทร์พิทักษ์นี้ พระนามเดิม หม่อมมุกเป็นบุตรเจ้าพระยามหาสมบัติครั้งกรุงเก่า

            สมเด็จพระเจ้าลูกเธอทั้งสี่พระองค์ ทรงสถาปนาพระราชโอรส พระองค์ ใหญ่ให้เป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมหลวงอิศรสุนทร พระธิดาองค์ที่สองนั้นให้เป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนศรีสุนทรเทพ พระราชโอรสที่สามเป็นสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอ เจ้าฟ้ากรมขุนเสนานุรักษ์ พระราชธิดาพระองค์ทั้งสี่นั้น พระราชทานพระนามว่า สมเด็จพระเจ้าลูกเธอ เจ้าฟ้าประภาวดี

            กรมหลวงอิศรสุนทร กรมขุนเสนานุรักษ์นั้น โปรดให้สมเด็จอยู่พระราชนิเวศร์เดิม ซึ่งตั้งอยู่ริมอู่กำปั้นวัดระฆัง ส่วนพระราชวงศานุวงศ์ห่างออกไปนั้นก็ทรงพระกรุณาโปรดตั้งเป็นเจ้าราชินิกุลโดยลำดับ

เกริกฤทธิ์ เชื้อมงคล ,แรกสร้างพระนคร,2552,สำนักพิมพ์บางกอกบุ๊ค